Szwecja

Sverige, Królestwo Szwecji, Konungariket Sverige, państwo w Europie Północnej, we wschodniej części Półwyspu Skandynawskiego, nad Morzem Bałtyckim, obejmujące także wyspy: Gotlandię i Olandię oraz małe wyspy przybrzeżne. Na zachodzie graniczy z Norwegią, na północnym wschodzie z Finlandią. Powierzchnia 450,0 tys. km².

Sztokholm, widok na miasto

Stolica Sztokholm (751 tys. mieszkańców, zespół miejski 1,5 mln, 2000).

Większe miasta (2000): Göteborg (467 tys.), Malmö (259 tys.), Uppsala (189 tys.), Linköping (133 tys.), Örebro (124 tys.).

Visby, katedra NMP

Język urzędowy szwedzki.

Jednostka monetarna 1 korona szwedzka = 100 öre.

Ludność

8,8 mln mieszkańców (2000). Średnia gęstość zaludnienia: 19,5 osób/km². Przyrost naturalny: -0,61‰ (2000). Skład etniczny: Szwedzi (90,8%), Finowie (2,4%), Lapończycy (1,7%).

Religia: luteranie (88,9%), katolicy (1,7%), zielonoświątkowcy (1,1%). Średnia długość życia: mężczyźni 76 lat, kobiety 82 lata.

Warunki naturalne

Północną i środkową część kraju zajmują Góry Skandynawskie. Najwyższy szczyt Kebnekaise 2117 m n.p.m. Na wschodzie Wyżyna Północnoszwedzka. W środkowej części nizinny region Svealand z licznymi jeziorami, m.in.: Wener, Wetter, Melar.

Klimat umiarkowany, na południu ciepły, na północy chłodny, podbiegunowy. Średnia temperatura powietrza i średnie opady dla stolicy kraju wynoszą: w styczniu -3°C i 43 mm, w lipcu 18°C i 61 mm. Główne rzeki: Klar, Ume, Lule. Lasy iglaste i mieszane (bukowo-dębowo-grabowe z sosną i świerkiem) stanowią 57% powierzchni. W górach roślinność alpejska. Bogaty świat zwierząt reprezentują m.in.: niedźwiedzie brunatne, rysie, wilki, łosie, sarny i renifery oraz liczne gatunki ptaków i ryb.

Historia

Zasiedlona ok. VI tysiąclecia p.n.e. przez plemiona germańskie, m.in. Swebów (nad jeziorem Melar) i Gotów, które utrzymywały kontakty handlowe z ziemiami naddunajskimi i Rzymem. W VIII-IX w. wikingowie szwedzcy, zwani we wschodniej Europie Waregami, organizowali wyprawy do Bizancjum i Bagdadu przez ziemie ruskie, gdzie założyli osady warowne i podporządkowali sobie miejscową ludność (odegrali również ważną rolę w ukształtowaniu się państwowości na Rusi).

W IX-X w. rozpoczął się proces chrystianizacji kraju. W XI w. Olaf Skötkonung jako pierwszy z władców szwedzkich przyjął chrzest, a w 1210 Eryk Knutsson został koronowany przez rzymskiego arcybiskupa.

Unia kalmarska i jej następstwa

1397 książę słupski Eryk Pomorski, w myśl postanowień unii kalmarskiej, został władcą połączonych królestw Danii, Norwegii i Szwecji. Uprzywilejowane stanowisko Danii wywołało silną opozycję w Szwecji i Norwegii (sztokholmska krwawa łaźnia).

Mimo znaczących trudności z utrzymaniem jedności unia kalmarska przetrwała do czasu wyboru na króla Szwecji Gustawa I Wazy (1523). Dynastia Wazów utrzymała tron szwedzki do 1720. Jej przedstawiciele panowali także w Polsce - 1587 na tron polski wybrano Zygmunta III, później jego synów: Władysława IV i Jana II Kazimierza, który abdykował 1668.

Do najwybitniejszych jej władców należał Gustaw II Adolf, twórca potęgi kraju, panujący w latach 1611-1632. Klęsca w wojnie północnej (1700-1721) i śmierć Karola XII (1718) zamknęły okres, w którym Szwecja liczyła się jako mocarstwo europejskie.

Polityka wewnętrzna

W polityce wewnętrznej nastąpiło przejście od absolutyzmu Wazów do monarchii parlamentarnej. Toczona w latach 1741-1743, zakończona klęską, wojna z Rosją doprowadziła do częściowego poddania kraju wpływom carów. Zasiadający na tronie w latach 1771-1792 Gustaw III przywrócił absolutny system rządów. Do wojen napoleońskich Szwecja przystąpiła jako sojusznik Wielkiej Brytanii.

1809 po wojnie rosyjsko-szwedzkiej Rosja zajęła Finlandię (od XII w. prowincję szwedzką) i Wyspy Alandzkie. 1814 Szwecję i Norwegię połączono w jedno państwo - jego władcą został marszałek armii napoleońskiej J.B. Bernadotte, który 1818 koronował się na króla jako Karol XIV. 1889 powstała Szwedzka Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza. 1905 za panowania Oskara II rozwiązano unię obu państw.

Po zakończeniu wojen napoleońskich Szwecja proklamowała neutralność i zdołała utrzymać ten status przez cały XIX w. oraz podczas obu wojen światowych. W okresie międzywojennym polityka Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej pomogła przełamać recesję Wielkiego Kryzysu lat 30.

Szwecja po II wojnie światowej

Po II wojnie światowej Szwecja przystąpiła do ONZ, wprowadziła reformy socjalne, które doprowadziły do powstania wzorcowego państwa opiekuńczego. 1959 wzięła udział w utworzeniu Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA). Od 19 IX 1973 głową państwa jest król Karol XVI Gustaw.

Na początku lat 90. Szwecja odeszła od tradycyjnej zasady niezaangażowania składając w 1991 wniosek o przyjęcie do Europejskiego Obszaru Gospodarczego, nie zawierający zastrzeżenia o zachowaniu neutralności. W wyborach 1991 porażkę poniosła Szwedzka Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza, która prawie nieprzerwanie rządziła od 1932, zwyciężyła koalicja centroprawicowa. W 1994 Szwecja podpisała dokument Partnerstwo dla pokoju. Po referendum (13 XI 1994) z początku 1995 przystąpiła do struktur Unii Europejskiej. Szefem rządu od 21 III 1996 jest Goran Persson.

Ustrój polityczny

Wielopartyjna monarchia konstytucyjna z jednoizbowym parlamentem (Riksdag - "królewski dzień", nazwa wywodzi się ze średniowiecza, określała "dzień stanowienia prawa" przez władcę i stany generalne) z 349 miejscami (czteroletnia kadencja).

Gospodarka

Gospodarka oparta na przemyśle, górnictwie i leśnictwie. Wydobywa się rudy: żelaza (Kiruna), cynku, miedzi, ołowiu, wolframu, uranu, srebra, także złoto. Rozwinięta produkcja energii elektrycznej (hydroelektrownie). Przemysł elektroniczny, maszynowy, metalowy, samochodowy, stoczniowy, elektrotechniczny, chemiczny, drzewny, włókienniczy, spożywczy. Rolnictwo oparte na hodowli bydła, trzody chlewnej, owiec, reniferów. Użytki rolne stanowią 8% powierzchni. Uprawia się: zboża (pszenicę, jęczmień), owoce, warzywa. Rybołówstwo (śledzi, makreli, dorszy). Rozwinięta turystyka.

Dochód narodowy 20 700 USD na 1 mieszkańca (2000). Inflacja: 0,4% (1999). Zadłużenie zagraniczne: 66,5 mld USD (1994). Struktura zatrudnienia: usługi - 68,5%, przemysł - 28,3%, rolnictwo - 3,2%. Handel zagraniczny: eksportuje się głównie maszyny i pojazdy mechaniczne (43,1%), produkty gotowe i półfabrykaty (35,1%), surowce (11,1%) do Niemiec (15%), Wielkiej Brytanii (10%), USA i Norwegii (8%), importuje się produkty gotowe i półfabrykaty (40,1%), maszyny i pojazdy mechaniczne (36,1%), produkty chemiczne (11,1%) z Niemiec (19,1%), USA (9%), Wielkiej Brytanii (9%). Obroty z zagranicą – eksport: 85 mld USD, import: 67 mld USD (1999).

Informacje turystyczne

Ambasada Królestwa Szwecji, 00-585 Warszawa, ul. Bagatela 3, tel.: 849-33-51 do 53, 628-97-00, 640-89-00, 640-89-90, fax: 849-52-43 640-89-83, e-mail: ambassaden.warszawa@foreign.ministry.se